Trẻ nhỏ và cảm xúc lớn – Dạy con gọi tên cảm xúc thay vì nổi giận

1. Vì sao trẻ nhỏ thường bộc lộ cảm xúc bằng cách nổi giận?

Trẻ nhỏ thường có cảm xúc rất mãnh liệt nhưng lại chưa đủ khả năng để nhận biết, diễn đạt và kiểm soát những cảm xúc đó. Khi các bé gặp phải những tình huống khiến con không hài lòng hoặc cảm thấy bị tổn thương, thay vì nói ra cảm xúc thì các con thường biểu hiện bằng cách khóc, la hét hoặc nổi giận. Đây là phản ứng tự nhiên vì trẻ chưa có vốn từ ngữ và kỹ năng xử lý cảm xúc.

Ngoài ra, não bộ của trẻ nhỏ vẫn đang trong quá trình phát triển, đặc biệt là vùng não chịu trách nhiệm kiểm soát cảm xúc và lý trí (vùng vỏ não trước trán) chưa hoàn thiện. Chính vì thế, trẻ dễ bị cảm xúc chi phối và khó điều chỉnh hành vi. Việc trẻ nổi giận hay cáu kỉnh không phải là điều xấu, mà là tín hiệu để cha mẹ nhận biết con đang cần sự giúp đỡ để điều chỉnh cảm xúc.

2. Cách giúp trẻ nhận biết và gọi tên cảm xúc

a) Quan sát và lắng nghe con

Cha mẹ hãy quan sát kỹ những biểu hiện trên khuôn mặt, giọng nói và hành động của con để nhận ra dấu hiệu cảm xúc. Khi thấy con có dấu hiệu khó chịu hoặc bực bội, hãy dành thời gian hỏi con nhẹ nhàng:

“Con đang cảm thấy thế nào?”

“Con có đang buồn hay giận không?”

Những câu hỏi này giúp con dần làm quen với việc nhận diện cảm xúc bên trong bản thân.

b) Dùng ngôn ngữ đơn giản và cụ thể

Cha mẹ nên dùng những từ ngữ dễ hiểu để gọi tên cảm xúc như: vui, buồn, giận, sợ, hờn dỗi, thất vọng… Ví dụ:

“Con đang giận vì không được chơi đồ chơi đúng không?”

“Con buồn vì hôm nay không được đi chơi phải không?”

Việc đặt tên cảm xúc giúp trẻ có từ ngữ để diễn đạt cảm xúc thay vì biểu hiện qua hành động tiêu cực.

c) Sử dụng các công cụ hỗ trợ

Sách tranh về cảm xúc: Các cuốn sách với hình ảnh sinh động giúp trẻ hiểu hơn về các trạng thái cảm xúc khác nhau.

Trò chơi mô phỏng cảm xúc: Ví dụ như trò chơi đóng vai, sử dụng mặt nạ thể hiện các cảm xúc để trẻ học cách nhận biết và thể hiện cảm xúc một cách tích cực.

Bảng cảm xúc: Treo một bảng cảm xúc trong nhà với các mặt biểu cảm (vui, buồn, giận, sợ,…) để trẻ dễ dàng chỉ vào khi muốn bày tỏ cảm xúc của mình.

3. Cách giúp trẻ bộc lộ cảm xúc đúng cách

a) Dạy con cách thở sâu và bình tĩnh

Khi trẻ bắt đầu cáu giận hoặc khóc lóc, cha mẹ có thể hướng dẫn con thực hiện các kỹ thuật thở sâu để giúp bình tĩnh lại:

Hít vào thật sâu bằng mũi trong 3 giây

Giữ hơi thở trong 2 giây

Thở ra chậm bằng miệng trong 4 giây

Lặp lại vài lần sẽ giúp trẻ giảm bớt căng thẳng và kiểm soát hành vi tốt hơn.

b) Khuyến khích con nói ra cảm xúc

Thay vì la mắng khi con thể hiện cảm xúc mạnh, cha mẹ hãy nhẹ nhàng nói:

“Mẹ thấy con đang rất buồn, con có thể nói cho mẹ biết vì sao không?”

“Con có thể nói ra cảm xúc để mẹ giúp con nhé.”

Việc khuyến khích con biểu đạt bằng lời sẽ giúp con cảm thấy được thấu hiểu và dần hình thành thói quen gọi tên cảm xúc thay vì bộc phát hành vi tiêu cực.

c) Dạy trẻ tìm giải pháp thay vì chỉ thể hiện cảm xúc

Khi con đã gọi tên được cảm xúc, hãy cùng con nghĩ cách giải quyết vấn đề:

“Con thấy giận vì ai đó lấy đồ chơi của mình, vậy con muốn làm gì nào?”

“Nếu con thấy buồn, con có thể làm gì để cảm thấy vui hơn?”

Hướng dẫn trẻ cách giải quyết vấn đề sẽ giúp con phát triển kỹ năng xử lý tình huống và kiểm soát cảm xúc tốt hơn.

4. Phát triển trí tuệ cảm xúc cho trẻ từ sớm

Trí tuệ cảm xúc (EQ) là khả năng nhận biết, hiểu và kiểm soát cảm xúc của bản thân cũng như thấu hiểu cảm xúc của người khác. EQ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển toàn diện của trẻ, giúp trẻ:

Tự tin và chủ động trong giao tiếp xã hội

Giảm các hành vi tiêu cực như cáu giận, bướng bỉnh

Biết cách kiềm chế và điều chỉnh cảm xúc trong các tình huống khó khăn

Thể hiện sự đồng cảm và hợp tác với bạn bè, người thân

Giúp trẻ sẵn sàng đối mặt với thử thách và áp lực trong cuộc sống sau này

Cha mẹ chính là người thầy đầu tiên, đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo trí tuệ cảm xúc cho trẻ bằng cách làm gương, lắng nghe, đồng cảm và kiên nhẫn hướng dẫn con.

5. Câu chuyện từ gia đình chị Hương

Chị Hương, mẹ bé An 4 tuổi, chia sẻ:
“Trước đây, mỗi lần An không được chơi đồ chơi theo ý muốn, bé thường la hét, khóc rất to khiến mình cũng rất mệt mỏi. Mình bắt đầu thay đổi cách ứng xử, không la mắng mà nhẹ nhàng hỏi con đang cảm thấy gì. Dần dần mình dạy con gọi tên cảm xúc ‘con đang buồn’ hay ‘con đang giận’. Mình cũng dạy con thở sâu để bình tĩnh lại. Sau 3 tháng, con đã biết tự nói ra cảm xúc và không còn nổi giận dữ dội nữa. Mình cảm thấy rất vui vì con không chỉ kiểm soát được cảm xúc mà còn biết chia sẻ, nói chuyện với người lớn nhiều hơn.”

Kết luận

Dạy trẻ biết gọi tên cảm xúc thay vì nổi giận là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, yêu thương và đồng hành của cha mẹ. Đây không chỉ là cách giúp trẻ bộc lộ cảm xúc đúng cách mà còn là nền tảng quan trọng để phát triển trí tuệ cảm xúc – kỹ năng sống thiết yếu trong cuộc đời. Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng những hành động nhỏ như quan sát, lắng nghe và hướng dẫn con để mỗi cảm xúc của trẻ đều được thấu hiểu và quản lý một cách tích cực.